کتاب صوتی عصر استعمارگری

استعمارگری به چه معنا است؟

امروزه حتی تاریخ‌نگاران و پژوهش­گران، استعمارگری و امپریالیسم را غالباً به یک معنا به کار می‌برند. اما کارشناسان گاهی بین این دو اصطلاح تمایز قائل می‌شوند. آن‌ها معمولاً استعمارگیری (Colonialism) را سلطه و فرمانروایی مستقیم سیاسیِ تحمیلی از سوی یک کشور بر سرزمینی دوردست، تعریف می‌کنند. آن سرزمین که مستعمره نامیده می‌شود، ممکن است پذیرای مهاجران زیادی از کشور استعمارگر باشد و یا نباشد. نمونه‌هایی از این دست، مستعمراتی است که بریتانیا در قرن هفدهم در ماساچوست، ویرجینیا و جامایکا برپا کرد. اما امپریالیسم یا امپراتوری‌گری، مفهومی کلی‌تر و مربوط به حفظ امپراتوری‌هاست. کشور امپریالیست قدرت نفوذ خود را بر شهرها، جزیره ها و کشورهای دور دستی که در مجموع امپراتوری آن را تشکیل می‌دهند اعمال می‌کند و این کار را با روش‌های اقتصادی، تهدید، مداخله‌ی مسلحانه و یا آمیزه‌ای از این‌ها انجام می‌دهد.

گرچه استعمار پیشینه‌ای کهن دارد، اما مفهوم جدید آن از قرن‌های شانزدهم و هفدهم آغاز می‌شود. تاریخ استعمارگری را می‌توان به چهار دوره تقسیم کرد:

-         دوره اول یا عصر باستان

-         دوره دوم یا دوران جهانی

-         دوره سوم که مربوط می‌شود به قرن‌های نوزدهم و بیستم

-         دوره چهارم یا استعمار نوین

استعمار در عصر باستان

عصر استعمارگری در دوره‌ی باستان با هجوم فینیقی‌ها بر سواحل دریای مدیترانه آغاز شد. آن‌ها در قرن‌های یازدهم تا نهم پیش از میلاد به استعمار حوزه‌ی مدیترانه پرداختند. یونانی‌ها نیز در همان دوره استعمارگری خود را آغاز نمودند اما نوع و انگیزه‌ی آن‌ها از استعمارگری تفاوت عمده‌ای با فینیقی‌ها داشته است. هدف فینیقی‌ها گسترش بازرگانی بوده است، در حالی‌که برای یونانیان علاوه بر تجارت و بازرگانی، انگیزه‌های سیاسی و اجتماعی و فشار افکار عمومی نیز دخیل بوده‌اند. شیوه‌ی استعمارگری روم نیز در آن دوران چنین بوده که از نمونه‌های بارز دولت‌های استعمارگر آن می‌توان دولت-شهرهای ایتالیا در کرانه‌ی مدیترانه را نام برد.

دوره‌ی دوم استعمار

این عصر استعمارگری در قرن‌های پانزده و شانزدهم میلادی به وقوع پیوست. در این عصر مرکزیت مدیترانه به عنوان کانون استعماری پایان یافت و استعمارگری با محوریت اقیانوس‌های اطلس، هند و سپس اقیانوس آرام آغاز شد. از آنجا که این دوره شاهد کشف آمریکای شمالی و حنوبی و مناطق دیگر بود، آن را غالباً «عصر اکتشافات» نام نهادند. در این عصر صدها مستعمره برپا شد. این عصر نقطه‌­ی عطف مهمی در تاریخ بوده که نوعی پل تاریخی است که اروپا توسط آن از دوران قرون وسطی به عصر مدرن گذر کرد.

کشف قاره‌­ی آمریکا توسط کریستوف کلمب دولت‌های بزرگ اروپایی مانند اسپانیا، پرتغال، فرانسه، انگلستان و هلند را برانگیخت تا به تصرف سرزمین‌های تازه یافته‌ی آن قاره بپردازند. دریانوردان اسپانیایی از جمله فرانسیسکو پیثارو از ارکان اصلی موفقیت بیشتر اسپانیایی‌ها در استعمار این قاره بودند. از بین بردن تمدن‌های باستانی این قاره مانند تمدن مایا، اینکا و نظایر آن‌ها و غارت و چپاول آن‌ها از جمله عوامل برتر آن‌ها بوده است. بریتانیا و فرانسه برای کسب بازارهای آسیایی دور، دست به رقابت زدند و هلندی‌ها به آفریقا چشم دوختند. علی­رغم موفقیت عظیم اسپانیایی‌ها در نواحی مرکزی و جنوبی آمریکا، بریتانیایی‌ها در مستعمره‌سازی آمریکای شمالی به همین اندازه با موفقیت روبرو شدند.

دوره سوم استعمارگری

این عصر استعمارگری قرن‌های نوزدهم و بیستم را در بر می‌گیرد. رشد داد و ستد اقتصادی و بهره‌کشی هرچه بیش­تر از منابع و مواد خام مستعمره‌ها به انقلاب صنعتی انجامید. این عصر مقارن است با موج آزادی‌خواهی مستعمره‌ها. بنیان‌گذاری ایالت‌متحده آمریکا نخستین حرکت در این راه بود و به دنبال آن انقلاب‌ها و جنبش‌های آزادی‌خواهانه در آمریکای مرکزی و جنوبی تحت سیطره اسپانیا و پرتغال آغاز گردید.

در اواخر قرن نوزدهم حرکت استعماری فرانسه در شمال آفریقا و به دنبال آن نفوذ آلمان نیز به این قاره آغاز شد. کشاکشی بر سر جزایر اقیانوس آرام و روابط تجاری با چین، منجر به تبدیل ابالت متحده آمریکا به یک دولت استعمارگری جدید شد.

استعمار نوین

پس از پایان جنگ جهانی دوم، سیاست‌های جدیدی تخت عنوان استعمار نو به کار گرفته شد که شیوه‌های استعمار کلاسیک را کنار زد. این استعمار نوین شامل تک محصولی کردن کشورهای جهان سوم، سرمایه‌گذاری خارجی توسط کشورهای ثروتمند و غیره می‌باشد که به نوعی معادل با امپریالیسم است. این روش نوین استعماری سبب آن می‌شود که کشورهای ضعیف با وجود استقلال سیاسی ظاهری، در مراحل اولیه­‌ی رشد اقتصادی درجا بزنند و یا حتی پیشرفت نکنند و در مقابل، کشورهای استعمارگر با بهره‌برداری از منابع آن‌ها به سودهای کلان دست یابند و یا حتی پیشرفت کنند و در مقابل، کشورهای استعمارگر با بهره‌برداری از منابع آن‌ها به سودهای کلان دست یابند.

درباره‌ی کتاب

در مقدمه­‌ی این کتاب نقل‌قولی از جورج سانتایانا فیلسوف آمریکایی قرن بیستم آمده است:

«کسانی که نمی‌توانند گذشته را به‌خاطر آورند، محکوم به تکرار آنند.» منظور او این است که کسانی که از اشتباهات گذشتگان بی‌خبرند همان اشتباهات را مرتکب می‌شوند. کتاب حاضر، نوشته‌ی دان ناردو -یکی از پرکارترین نویسندگان آمریکا- با جزئیات فراوان عصر استعمارگری را معرفی می‌نماید. خوانش استادانه و دل­نشین فرناز مرکباتی بسیار آن را شنیدنی کرده است.