کتاب صوتی بامداد اسلام

حماسه یا تراژدی

کتاب بامداد اسلام، تاریخ مختصری است از چگونگی پیدایش اسلام در شبه جزیره‌ی عربستان و گسترش این دین الهی، که به­‌شکلی جامع مخاطبان را با آن دوره­‌ی تاریخی آشنا می‌کند. در این کتاب ما با دگرگونی‌ها و اتفاقاتی که حدود 120 سال از زمان آغاز اسلام تا پایان حکومت امویان رخ داده‌اند، مواجه می‌شویم.

کتاب بامداد اسلام به سبکی تحلیلی –و نه صرفا وقایع‌نگاری- سعی دارد که وجه‌ی از بررسی دوره‌ای از تاریخ را که تاثیرات زیادی در شبه جزیره‌ی عربستان داشته، به ما انتقال دهد. تاثیراتی که بعدها به خاورمیانه کشیده و حتی در زمان‌های بعد عالم‌گیر نیز شده است.

بنا به همین ضرورتِ تحلیلی، کتاب در قسمت­‌هایی شکل داستان به خود می‌گیرد، تا بیشتر ذهن مخاطب را به خود جلب کرده و او را با خود همراه کند. عبدالحسین زرین‌کوب برای نوشتن این کتاب به منابع زیادی رجوع کرده است، که البته بیشتر مستنداتش از منابع اهل سنت و جماعت و نوشته‌های مستشرقین بوده.  نویسنده سعی کرده در این کتاب از تعصب دوری کند، بیشتر تاریخ را مورد واکاوی قرار داده و بکوشد به این موضوع بپردازد که:

«داستان مردی حماسه‌آفرین که به هنگام خویش برخاست و یک­‌تنه دنیایی را تکان داد اما به اندک روزی پس از او، حماسه‌اش­ در یک تراژدی پایان یافت...: جاهلیت عرب که مرد حماسه‌آفرین آن را خرد کرده بود در شکل خلافت اموی باز قوت گرفت و حماسه‌ی بزرگ اسلام را به یک فاجعه کشانید. بدین‌گونه، ماجرای بامداد اسلام ترکیبی شد از یک حماسه و یک تراژدی.»

ناگفته نماند که به گفته زرین‌کوب، این کتاب به اصرار و شوق برادرش نوشته شده، و علاقه بسیار زیاد برادر زرین‌کوب به این دوره تاریخی، نویسنده را سر ذوق آورده و شور و اشتیاقی وافر در او ایجاد کرده که می‌توان از سطر سطر کتاب آن را دریافت.

بامداد اسلام در سال 1362 توسط انتشارات امیرکبیر چاپ شده است. این کتاب که تاکنون بیش از بیست بار بازنشر شده، شامل هجده فصل می‌باشد که از دوره جاهلیت عرب و تولد محمد(ص) شروع شده و با سقوط حکومت عربی امویان و بعد از آن مروانیان، پایان می­‌یابد.

معلقات و متعلقاتِ عرب

در کتاب بامداد اسلام، به‌طور ضمنی و گاه مفصل به فرهنگ عرب، به‌ویژه پیش از اسلام اشاره می‌شود. هم‌چنین به چگونگی دعوتِ محمد(ص) می‌‌پردازد که چگونه توانسته اسلام را در شبه جزیره‌ی عربستان بنا بر همین فرهنگ پایه‌ریزی کند و بعد رفته رفته، دگرگونی‌‌هایی اساسی به وجود آورد. کاری بس دشوار، که نشان از بردباری و توانمندی محمد (ص) داشت و در فتح مکه به وقوع پیوست.

اما فرهنگ یک قوم یا نژاد، با یک یا دو حماسه تغییر و تحول نمی‌یابد، بلکه وابسته به مرور زمان و تاثیرپذیری‌های زیادی‌ست که در طول تاریخ شکل می‌گیرد. و گاه آن­قدر بنیادی‌ست که نه تنها تغییر نمی‌کند، بلکه حتی ممکن است، تا حد زیادی بر همان عادات غلط و رفتار ناپسند، بماند و بازگردد.

در قسمتی از کتاب «بامداد اسلام» درباره­‌ی اعراب چنین آمده:

«تجار قریش که بین یمن و شام نوعی ییلاق و قشلاق تاجرانه داشتند، البته در طی سفرهای خویش از عقاید و آداب و هم‌چنین از قصص و حکایات اهل کتاب چیزی به گوش‌شان می‌خورد. اما این عقاید و حکایات که از خدا و رستاخیز و حساب و کتاب آخرت خبر می‌داد در قلوب آن‌ها که آکنده از منفعت‌جویی و لذت‌طلبی بود تأثیری نداشت. گذشته از این سفرهای بازرگانی، چیزهای دیگری نیز بود که قریش را با عقاید و افکار سایر اعراب آشنا می‌کرد: حج و اسواق. مخصوصاً در این اسواق که قبایل مختلف امتعه­‌ی خویش را جهت معامله عرضه می‌کردند متاع شعر و خطابه نیز خریدار داشت و افکار و عقاید هم در طی شعر و خطابه مبادله می‌شد. زندگی عرب در آن‌چه مخصوصاً از این شعر جاهلی مانده تصویر شده است. اگر هم در میراث ادب جاهلی چیزهای هست که ساختۀ ذوق و خیال راویانِ بعد باشد باز بی‌شک نشانی است از آن‌چه عرب جاهلی داشته است. هیجانی وحشی و سرکش در عشق شاعر جاهلی و در شعر و ترانۀ او هست که رنگ تندی به سخن او می‌دهد.

قصایدی که به نام معلقات مشهور است، روشنگر این دعوی­‌ست. با این همه هیچ شعری مانند قصیده‌­ی شنفری روح و ذوق واقعی عرب جاهلی را نشان نمی‌دهد و عبث نیست که آن چکامه را لامیه‌­ی عرب خوانده‌اند. در تمام این‌گونه اشعار که غالباً مشحون است از عشق، از شراب، از شکار و از جنگ آن‌چه بیشتر به چشم می‌خورد فقدان احساسات دینی _احساسات صادقانه و صمیمی_ است. حتی سایه­‌ی مرگ که شاعر جاهلی را در بیابان بی‌فریاد دنبال می‌کند روح او را به آرامش و سکون دین نمی‌خواند، به شور و آشوب زندگی دعوت می‌کند و همین نکته است که دعوت محمد(ص) و قبول پیام او را تا آن حد برای عرب جاهلیت دشوار می‌کرده است.»

نگارنده‌ی زرین کلام

عبدالحسین زرین‌کوب متولد 27 اسفند 1301 در بروجرد دیده به جهان گشود. وی در حوزه‌های متنوعی از جمله حقوق، الهیات، ادبیات عرب، ادبیات فارسی، تاریخ، از خود کتاب‌های ارزنده‌ی بسیاری به یادگار گذاشته است که تعدادی از آن‌ها جزء منابع درسی و پژوهشی محسوب می‌شوند.

وی به عنوان ادیب، نویسنده، مترجم، تاریخ‌نگار برای اهالی ادب و فرهنگ چهره‌ای آشنا و برجسته می‌باشد. زرین‌کوب چهار دهه در دانشگاه‌های معتبر ایران و جهان از جمله دانشگاه تهران، آکسفورد، سوربن و ... مشغول به تدریس بود. نام وی را می‌توان کنار بزرگانی همچون بدیع‌الزمان فروزان‌فر، پرویز ناتل خانلری، غلام‌حسین صدیقی، عباس زریاب خویی، محمد معین و ... قرار داد.

از کتاب‌ها و آثار او می‌توان در حوزه‌ی ادبیات به «با کاروان حله»، «شعر بی‌دروغ شعر بی‌نقاب»، «از کوچه رندان»، «پله پله تا ملاقات خدا»، «بحر در کوزه»، «فلسفه‌ی شعر»، «نقد ادبی» و ... و در حوزه‌ی تاریخ به «تاریخ ایران بعد از اسلام»، «تاریخ مردم ایران»، «روزگاران»، «بامداد اسلام»، «کارنامه‌ی اسلام» و ... نام برد. همچنین زرین‌کوب کتاب‌های ارزنده‌­ای در پژوهش و بررسی و نیز ترجمه دارد که می‌توان به «ارزش میراث صوفیه»، «فرار از مدرسه»، «جست‌وجو در تصوف در قلمرو وجدان»، «شعله‌ی طور»، «بنیاد شعر فارسی»، «ادبیات فرانسه در قرون وسطی»، «ادبیات فرانسه در دوره‌ی رنسانس» و ... اشاره نمود. وی علاوه بر کتاب‌های ارزشمندش، مقاله‌های بسیاری نیز از خود به جای گذاشته‌است. این نویسنده و محقق بزرگ در 24 شهریور 1378 در تهران درگذشت.

صدای بامداد اسلام

کتاب بامداد اسلام با همکاری انتشارات امیرکبیر، در شرکت آوانامه صوتی شده است. این کتاب به قلم عبدالحسین زرین‌کوب از شکل‌گیری اسلام و گسترش آن به عنوان حکومتی اسلامی تا پایان دوره‌ی امویان، شرحی مختصر و تحلیل جامع دارد. صدای بی‌مثالِ احمد گنجی بر زیبایی کتاب افزوده و این کتاب تاریخی را شنیدنی‌‌تر کرده است. تاریخ، حرف‌های زیادی برای گفتن دارد تنها کافی‌ست که ما و نسل‌های آینده گوشی شنوا داشته باشیم!