کتاب صوتی شهریار

پدر فلسفه‌ی سیاسی مدرن
«نیکولو دی برناردو دِ ماکیاولی» سیاست‌مدار، نویسنده، فیلسوف و مورخ بزرگ عصر رنسانس ایتالیا است که بین سال‌های 1469 و 1527 میلادی زیسته. عمده‌ی شهرت ماکیاولی به کتاب «شهریار» او برمی‌گردد؛ اثری که سال 1513 نوشته شد و تا بیست سال بعد و پنج سال پس از مرگ مؤلفش اجازه‌ی انتشار نیافت. اما پس از انتشار، در زمانی پنج‌ساله، در بیست‌وپنج نوبت به چاپ رسید. بسیاری او را پدر فلسفه‌ی سیاسی و علوم سیاسی مدرن می‌خوانند. با این حال، نظرها نسبت به ماکیاولی طیف گسترده‌ای را شامل می‌شود. در فرهنگ سیاسی او به‌عنوان چهره‌ای نکوهش‌شده، ستاینده‌ی قدرت و طرفدار رذایل اخلاقی نیز شناخته می‌شود. علی‌رغم چنین برداشت‌هایی، اندیشه‌های ماکیاولی هنوز روزآمد و تازه‌اند و با گذشت بیش از پنج قرن از دوران او، تفکرات سیاسی‌اش مورد توجه کسانی است که با سیاست درگیرند یا نظریه‌پردازی سیاسی می‌کنند. شنونده‌ی کتاب شهریار، با مرور زندگی و اندیشه‌های ماکیاولی، خود دلایل اهمیت این متفکر و نقدهای تند و تیز به او را در خواهد یافت. شهریارِ ماکیاولی با وجود بدنامی‌اش از سوی بسیاری از اهالی اندیشه، از آغاز قرن نوزدهم با نگاهی نو به عنوان اثری کلاسیک در سیاست تلقی شد و نقد منصفانه‌ی اندیشه‌های درج‌شده در آن و نیز توجه به زمینه‌های خلق اثر باعث شد جایگاه نیکولو ماکیاولی در علم سیاست رفیع‌تر شود. ماکیاولی اثر حائز اهمیت دیگری با نام «گفتارها» نیز دارد که بازتاب‌دهنده‌ی بسیاری از اندیشه‌های اوست. اما با وجود عمق معانی و محتوای گفتارها، اثری که اکنون ماکیاولی را به‌تمامی معرفی می‌کند «شهریار» است.
 
از ماکیاولیسم و شیاطین دیگر
شاید در میان اصطلاحات سیاسی، واژه‌ای بدنام‌تر از «ماکیاولیسم» نتوان یافت. فراگیری این اصطلاح پس از آن‌که فرانسویان آن را برساختند و اطلاق آن به هر آن‌چه معنای فریب‌کاری، عدم پای‌بندی به اصول اخلاقی در زندگی سیاسی و نیرنگ‌بازی می‌دهد، باعث شد تا این واژه مطلقیت فرصت‌طلبی و بهره‎‌جویی یک‌سویه از قدرت را طی چند قرن در اختیار خود بگیرد. بنیاد چنین اندیشه‌ای، همان رهنمودهایی است که ماکیاولی در شهریار به جویندگان قدرت می‌دهد. او به‌جد بر این باور بود که نیرنگ و فریب در بازی‌های قدرت، اصلی ناگزیر و ضروری است. و به‌خاطر بیان گستاخانه‌ی چنین نظریه‌ای، از وقتی دست‌نویس اثرش پخش شد، زیر بار سنگین‌ترین اتهامات و ناسزاها قرار گرفت. حتی نام او هم‌سو با شیطان شد. اما با همه‌ی این‌ها نمی‌توان جایگاه ویژه‌ی او در تاریخ عقاید سیاسی را نادیده گرفت. او از کسانی است که نقشی پررنگ در درهم‌شکستن اندیشه‌ی بسته‌ی قرون وسطایی و فراکشیدن آن به قلمرو تفکر مدرن داشته. با کمی اغماض در داوری شهریار و خالقش می‌توان گفت این کتاب اصلاً به‌قصد انتشار عوام نوشته نشده و وسیله‌ای بوده که ماکیاولی برای راه‌یابی به دل فرمان‌روایان فلورانس از آن بهره برده است. او که باور داشته «هدف، وسیله را توجیه می‌کند»، بسیاری از رذایل اخلاقی را می‌ستاید و کاربرد آن‌ها را برای فرمان‌روا نه‌تنها لازم که حیاتی می‌داند. واژه‌ی ماکیاولیسم در روان‌شناسی هم تعریفی یافته و در کنار «روان‌پریشی» و «خودشیفتگی»، مثلث «صفات تاریک شخصیت» را تشکیل می‌دهد و در معنای «خلأ عاطفه و بی‌توجهی به اخلاق» استفاده می‌شود.
 
راه‌ها و رسوم شهریاری
نیکولو ماکیاولی نظریه‌هایش را در بیست‌وشش فصل شرح می‌دهد. از گونه‌گونی پادشاهی‌ها و روش‌های به‌دست آوردن سرزمین‌ها آغاز می‌کند و هرکدام را به‌تفصیل توضیح می‌دهد و نمونه‌های آن را برمی‌شمرد. از شهریاری‌های موروثی، شهریاری‌هایی که از فراچنگ آوردن سرزمین‌های دیگر پدید می‌آیند، شهریارهایی که با دستان خون‌آلود به جایگاه خود می‌رسند، شهریارهایی که از سوی مردم انتخاب می‌شوند و سرزمین‌هایی تحت حکم‌رانی مذهب هستند سخنانی به میان می‌آید. در چند فصل به مسئله‌ی سپاه و جنگ می‌پردازد. پس از گفتاری در مقوله‌ی گشاده‌دستی و تنگ‌چشمی، سراغ قیاس ستم‌گری و مهربانی می‌رود و می‌کوشد به سؤال «آیا شهریار باید نازک‌دل باشد یا مردم باید از او بترسند؟» پاسخ دهد. بحث‌های بعدی ماکیاولی حول «درست‌پیمان بودن شهریار»، «دوری از خواری و نفرت مردم» و «برجای گذاشتن نام نیک» می‌گردد. در فصول بعدی از «به‌گزینی کارگزاران» و «پرهیز از دسایس زبان‌بازان و چاپلوسان» سخن می‌گوید. ماکیاولی کتابش را با فصلی تحت عنوان «اندرزهایی برای رهانیدن ایتالیا از چنگ بربران» به پایان می‌رساند. در مجموع می‌توان گفت دستورالعمل‌های سیاسی جاری در کتاب شهریار به کسب و حفظ قدرت توجه دارد. پرسش‌های مطرح‌شده توسط او تا به امروز همچنان محل بحث و جدل باقی مانده و تا روزگاری که دولت‌ها پابرجا هستند و سیاست جایگاهی ویژه در زندگی انسان دارد، اندیشه‌های ماکیاولی همچون یک دستورالعمل، کاربرد خواهند داشت.
 
کتاب صوتی شهریار
نشر صوتی آوانامه طی همکاری با «مؤسسه‌ی انتشارات نگاه» کتاب صوتی «شهریار» اثر «نیکولو ماکیاولی» را با ترجمه‌ی «محمود محمود» و خوانش «تایماز رضوانی» تولید و منتشر کرده است. همچنین لازم به ذکر است که پیش‌سخن ناشر که به سرگذشت ماکیاولی، جایگاه او در سیاست، اندیشه‌هایش در دوران جدید اروپا و فلسفه‌ی تاریخ می‌پردازد، با صدای «مهدی صفری» اجرا شده و مخاطبان می‌توانند پیش از مواجهه با اثر مهمی چون شهریار، جایگاه نویسنده‌ی آن، زمینه‌های خلق اثر، زمانه‌ی زیست نویسنده و نیز تأثیرها و تأثرهای آن را نیز بشنوند و به درک بهتری از کتاب دست یابند.